Een masterclass over energietransitie

Integraal inzicht, systeemdenken
Het is niet alleen heel nuttig, het is ook heel boeiend om met leerlingen in de historie te duiken van onze energiebehoefte en energievoorziening en de groei van het gebruik van fossiele brandstoffen. Voor leerlingen ontstaat zo geleidelijk het besef dat onze welvaart en ons energieverbruik rechtstreeks met elkaar verbonden zijn. Wat weten we eigenlijk over de uitputting van hulpbronnen? Zijn er oplossingen en hoe zien die er dan uit? Onontkoombaar wordt dan de vraag: hoe gaan we hier in de toekomst mee om? Wat zijn de mogelijke toekomstscenario’s en hoe worden ze opgesteld?  Het thema energietransitie is een onderwerp dat op school om integrale behandeling vraagt. Het is tevens een van de thema’s die aan de orde komen bij het uitdragen van duurzaam onderwijs. Om de energietransitie te realiseren is wereldburgerschap nodig. De typische ‘21ste century’ vaardigheden zoals flexibiliteit, verbanden leggen, kritisch denken, afwegingen maken, scenario’s bouwen en samenwerken zijn direct toepasbaar op het besluitvormingsproces en de dynamiek van verschillende stakeholders die betrokken zijn bij de energietransitie. Bedrijfsleven, overheid en burgers moeten nauw samenwerken. Er is maatschappelijk draagvlak nodig. Hoe bepalen we welke kosten door wie gedragen kunnen worden?  
 
Het onderwijs is continu in ontwikkeling. Maatschappelijke veranderingen, zowel lokaal als internationaal, beïnvloeden het onderwijsprogramma. Sommige onderwerpen kunnen niet wachten tot het geheel van aanpassingen van het onderwijsprogramma gereed is voor implementatie. Er zijn daarom al initiatieven ondernomen om de duurzaamheid ook in de huidige onderwijsvorm te integreren. Energietransitie is een van de thema’s die sneller speciale aandacht verdienen. 

Masterclass energietransitie
De masterclass energietransitie geeft leerlingen helder inzicht in ons huidige energiesysteem, de klimaatproblematiek en de noodzaak en urgentie van de energietransitie. De impact wordt op lokaal en mondiaal niveau weergegeven. De dag zet aan tot nadenken over je eigen rol, je medeverantwoordelijkheid voor deze uitdaging en daarmee draagt het bij tot het versterken van maatschappelijk draagvlak voor de energietransitie. Dat gebeurt door inzicht te geven in de historie, vanaf de ijstijden en door uiteindelijk in te zoomen op de huidige energieconsumptie binnen Nederland en in de wereld. Wat is de impact daarvan op het klimaat? Kunnen we zo doorgaan? Wat gebeurt er als de energievoorziening en onze energiebehoefte niet meer in balans zijn? Geeft schaarste geen sociale ontwrichting?  
 
De masterclass legt uit hoe diverse belangen een rol spelen en op welke wijze leerlingen een kritische blik kunnen ontwikkelen. Begeleiders uit de praktijk proberen een realistisch beeld neer te zetten en presenteren verschillende scenario’s. Er worden oplossing geboden. Studenten uit het hoger onderwijs staan de leerlingen bij in het maken van de berekeningen, de discussies en het debat. En actuele vraagstukken worden binnen de vertrouwde omgeving van het klaslokaal nagespeeld. Samenwerken is daarbij altijd een issue. Ook na instructies dat de opdracht alleen met goede samenwerking is op te lossen, 
komen klassen niet altijd op tijd tot een oplossing. Op tijd? Ja, want we werken met een klimaatklok met aftellend CO2 budget die onder andere bij het televisieprogramma Tegenlicht (december 2017 met Ruud Koornstra) te zien is geweest. Van dit soort processen leert iedereen. 

Wat het teweeg brengt bij docent en leerling
Er wordt een positieve koppeling gemaakt tussen het formele leren en het dagelijkse leven door te werken aan echte vraagstukken van stakeholders buiten de school. Leerlingen zien direct waarom ze leren wat ze leren. De toegevoegde waarde is groot omdat leerlingen van mensen uit de praktijk horen en zien wat er buiten school gebeurd. Dit motiveert zowel de docent als de leerling.  
 
‘Onze leerlingen begrijpen nu dat het maatschappelijk gezien hard nodig is dat er heel erg goed samengewerkt gaat worden door politiek, overheid, bedrijven en de burgers om voor Nederland het welvaartsniveau in de toekomst hoog te kunnen houden. Dit kan natuurlijk niet zonder een gedegen en vooral schonere energievoorziening. Maar welke dan? Deze vraag is door deze masterclass goed doorgedrongen bij de leerlingen. Daaruit bleek ook dat het maatschappelijk gezien het niet simpel is om 'dit even snel te gaan doen’. Maar onze leerlingen hebben het belang van samenwerken nu aan den lijve ervaren. ’(Volendam). 
 
‘Leerlingen hebben de klimaatmars samen met de Dalton georganiseerd. En onze rector was zaterdag in Nieuwsuur, waar hij onze leerlingen complimenteerde met hun kennis over het onderwerp.’ ‘Wat voor mij een eye-opener was, is waar je concreet maatregelen kunt doorrekenen op kostprijs. Het heeft tot gevolg dat je in mogelijkheden gaat denken (in plaats van problemen), dan wordt het minder bedreigend, eerder een uitdaging. Dit werkte bij de leerlingen ook. Die zien: OK, het is gewoon op te lossen, waarom doen we dat dan niet?’ (Den Haag) 
 
‘De masterclass was absoluut van toegevoegde waarde en van bijzonder hoog niveau. We zijn enorm enthousiast en zijn het al breder aan het uitdragen.’ (Nijmegen) 
 
“Wat ik heel leuk vond was de escape room achtige opdrachten. Dat ze samen moesten werken, op een andere manier moesten werken en met de klok zie je meteen of je het goed hebt gedaan dat is leuk voor de leerlingen. Ze zagen de opdrachten als een wedstrijd, en dat zou ik zelf ook zo zien, maar later valt het kwartje; het gaat om de samenwerking die zo nodig is. Het programma is vast zo opgebouwd om dat kwartje zo te laten vallen.  Ook het rollenspel zet de leerlingen aan het denken. De reacties van leerlingen met een niet specifieke natuurkunde achtergrond kwam later wel los; wie gaat dit betalen? Hoe gaan we dit aanpakken?  Voor de leerlingen was de stof over de energietransitie heel waardevol en van veel toegevoegde waarde. Zelf was ik wel grotendeels bekend met het lesmateriaal.” (Den Haag) 

Nijmeegse Liam (17) spijbelt om voor de eerste keer te protesteren:
‘CO2, weg ermee!’ NIJMEGEN/ DEN HAAG - Het is zijn eerste grote demonstratie, maar Liam van Teeseling uit Nijmegen heeft er heel wat voor over. De 17-jarige leerling van het Stedelijk Gymnasium Nijmegen trok vandaag samen met honderd schoolgenoten naar Den Haag om te protesteren tegen het klimaatbeleid van de regering. 
Liam regelde samen met twee andere leerlingen het vervoer naar de Hofstad. Die bussen vertrokken om 08.20 uur, met daarin ook Tweede Kamerlid Lisa Westerveld uit Nijmegen. Ik werd gebeld of ik mee wilde rijden. Ik moest toch naar Den Haag, dus waarom niet?’’ Het Kamerlid steekt de scholieren een hart onder de riem, ze mogen niet stemmen, dus dit is één van de weinig manieren waarop ze hun stem kunnen laten horen.’’ 

Tijdens de masterclass
“Tijdens de masterclass wordt het klimaatprobleem vanuit alle relevante perspectieven bekeken. Zo is er is aandacht voor meetgegevens (die aantonen met welk probleem we te maken hebben), worden verschillende oplossingen besproken (van windmolen tot warmtenet) en is er aandacht voor media en politiek. Daarbij is er een actieve rol voor leerlingen. Zij krijgen relevante theorie en worden daarna gevraagd om zelf over oplossingen na te denken. Uiteindelijk mondt het uit in een ‘tijdbom’ (klimaatklok) die ze moeten ontmantelen. Voor leerlingen is de combinatie van het aangeboden ‘totaalpakket aan informatie’ en het tegenhouden van de tikkende tijdbom een gigantische motivator om ook buiten de les met het probleem aan de slag te gaan. Zo kreeg ik een mail van een leerling die door de masterclass een studie in deze richting ambieert en een andere leerling nam het voortouw in het klimaatspijbelen (en heeft daarmee ook het lokale nieuws gehaald).” (zie boven, Nijmegen) 
 
Kortom, de leerlingen ervaren de noodzaak van draagvlak creëren, dat belangen uiteen kunnen lopen en dat samenwerking essentieel is om tot oplossingen te komen. Iedereen is nodig en speelt een rol.  
 
Wie organiseert de masterclass energietransitie?
DAREL Educatie, EBN (Energie Beheer Nederland) en het Copernicus Instituut voor duurzame ontwikkeling (Universiteit Utrecht) hebben de handen ineengeslagen en hebben een masterclass ontwikkeld. 
 
De masterclass energietransitie is een vakoverstijgende intensieve dag voor leerlingen uit de bovenbouw van HAVO/VWO waarin onderwerpen uit aardrijkskunde, natuurkunde, maatschappijleer, economie en geschiedenis aan bod komen.  
 
Een datum, 20-40 leerlingen en een ruim klaslokaal zijn genoeg om de masterclass op school te realiseren. De dag is gevarieerd opgezet met een combinatie van lesmethodieken, waaronder interactieve oefeningen, real life opdrachten en een rollenspel met debat. Docenten en leerlingen denken samen na over dilemma’s van verschillende betrokken partijen en mogelijke technische oplossingen.  
 
De masterclass beoogt leerlingen het gereedschap te geven om actief én kritisch mee te doen aan het huidige debat over energietransitie door het vergroten van bewustwording, kennis en vaardigheden. Door het escaperoom achtige spel met de klimaatklok te spelen worden de leerlingen nog bewuster van de noodzaak tot samenwerken binnen een gegeven tijdscontingent.  Door financiële steun van EBN is het mogelijk de masterclass tegen een gering bedrag aan te bieden. Op termijn zal de masterclass ook beschikbaar worden gesteld aan andere leerjaren en onderwijsvormen op het voortgezet onderwijs. Meer weten? Kijk op: www.dareleducation.nl of neem contact op met Hetty de Jong (hetty [dot] dejong [at] darel [dot] nl (hetty[dot]dejong[at]darel[dot]nl)) of Jelte Bosma (Jelte [dot] bosma [at] darel [dot] nl (Jelte[dot]bosma[at]darel[dot]nl))